Zwiększenie zatrudnienia kobiet na rynku pracy to nie tylko krok w stronę równości płci, lecz także strategiczna decyzja przynosząca liczne korzyści pracodawcom. W Dniu Kobiet chcemy wziąć pod lupę karierę pracujących Polek, zaczynając od statystyk GUS za rok 2023. W Polsce żyje około 38 milionów ludzi, z czego aktywnych zawodowo jest ponad 15 129 000 osób. Jaki odsetek pracujących to kobiety? Udział kobiet to 47,1%. Wśród ogółu pracujących większą część, bo aż 52,9%, stanowią mężczyźni. Struktura płci jest jednak zróżnicowana w zależności od wieku. Przewaga mężczyzn występuje zasadniczo w każdym przedziale. Największe różnice wskaźników zatrudniania występują w przypadku młodszych osób (20-39 lat) – a więc w okresie, kiedy kobiety częściej nie pracują zawodowo ze względu na opiekę nad dziećmi – a także wśród osób w wieku okołoemerytalnym (55-64 lata). Większy udział kobiet wśród pracujących jest jedynie w wieku od 47 do 59 lat.
Wzrost zatrudniania kobiet na rynku pracy
Zgodnie z raportem „Sytuacja kobiet w Polsce z perspektywy społeczno-ekonomicznej”, obserwujemy istotne zmiany w roli kobiet na krajowym rynku pracy. W ciągu ostatnich kilkunastu lat odnotowano wzrost zatrudnienia płci pięknej z 6,81 miliona kobiet w 2009 roku do imponujących 7,37 miliona w 2021 roku, co stanowi wzrost o 8%, czyli o 560 tysięcy. Szacuje się, że ten dynamiczny rozwój zatrudnienia kobiet w ostatnich latach przyczynił się do ogólnego wzrostu gospodarczego Polski, który średnio wyniósł 3,49% w latach 2009-2021. To nie tylko liczby, ale także konkretne wskaźniki wpływu aktywności zawodowej kobiet na dynamikę gospodarczą kraju.
Niski odsetek pracujących kobiet w Polsce na tle Europy to już przeszłość
Aktywność zawodowa kobiet w Polsce w ostatnich latach rośnie, ale wciąż jest niższa niż mężczyzn. Nadal niski jest udział kobiet w parlamencie i w rządzie. Zróżnicowanie płci jest również widoczne w systemie emerytalnym. Kobiety przechodzą na emeryturę wcześniej niż mężczyźni. W 2022 r. średni wiek przejścia na emeryturę kobiet wyniósł 60,6 lat, a mężczyzn 64,9 lat. A jak wypadają Polki na tle Europejek?
W latach 2004-2020 średni wskaźnik aktywności zawodowej kobiet w Unii wzrósł o 7%. W tym samym czasie w Polsce wskaźnik ten wzrósł tylko o 4,3%. W roku 2020 wskaźnik aktywności zawodowej Polek na tle innych kobiet w Europie był niski i wynosił 67,9% w porównaniu do unijnego poziomu 71,9%. W 2021 roku poziom zatrudnienia kobiet w Polsce był już umiarkowany. Wskaźnik zatrudnienia kobiet w wieku 15-64 lata wyniósł 64% i był o 1% wyższy niż średnia dla krajów UE.
Dane dotyczące edukacji osób pracujących w 2022 roku w Polsce, wskazują na to, że wyższe wykształcenie w grupie wiekowej 25–34 lat miało 42% (mniej o 3% niż średnia UE).
Wśród osób z wyższym wykształceniem było więcej kobiet (48%) niż mężczyzn (37%). Chociaż coraz więcej Polek zdobywa wyższe wykształcenie, to wciąż jest ich stosunkowo mało na kierunkach związanych z technologiami informatycznymi, technikami przemysłu i budownictwem, dlatego ten obszar wymaga nadal pracy.
Natomiast udział kobiet na stanowiskach kierowniczych w Polsce jest znacznie wyższy niż średnia unijna (43% kontra 35%).
Kobiet o wiek się nie pyta? Panie 50+ w pracy
Choć kobiet o wiek się nie pyta, to faktem jest, że panie 50+ stanowią ważną grupę osób pracujących. Według danych Eurostatu osoby w wieku 50-54 oraz 55-59 lat stanowią najliczniejsze grupy społeczne w większości europejskich krajów. Osoby po pięćdziesiątce stanowią obecnie ponad 38% populacji Polski i szacuje się, że liczba ta będzie rosła. Dzięki postępom medycyny i techniki żyjemy coraz dłużej, co wpływa również na obecność tej grupy na rynku pracy. Kobiety w Polsce żyją w zdrowiu (średnia ilość lat bez większego uszczerbku na zdrowiu) w granicach 62-64 lat, co jest zbliżone do wartości występującej średnio w Unii Europejskiej. Więcej o cennym kapitale, który stanowią pracownicy po pięćdziesiątce znajdziemy w poprzednim wpisie: Rynek pracy z punktu widzenia osób po pięćdziesiątym roku życia.
Jakim pracownikiem jest kobieta?
Z najnowszych badań, przeprowadzonych przez portal pracuj.pl, płyną w dużej mierze pozytywne wnioski dotyczące tego jakim pracownikiem jest kobieta. Jednak nadal pogodzenie życia prywatnego i zawodowego to największe wyzwanie dla kobiet. Współczesne kobiety często muszą dokonywać wyborów pomiędzy rozwojem zawodowym a wychowywaniem potomstwa. Zarówno kobiety (83%), jak i mężczyźni (17%) zauważają trudność w godzeniu roli matki i pracowniczki. Zdaniem badanych to kobiety ponoszą większy koszt bycia rodzicem.
Ankietowane widzą natomiast poprawę w środowisku pracy. 68% kobiet uważa, że ich obecna sytuacja zawodowa jest lepsza niż 10 lat temu. 62% respondentów uważa też, że pracodawcy na równi traktują pracowników pod względem szans na awans czy podwyżkę. O 9% różnią się opinie pracowników biurowych oraz fizycznych ze względu na większą predyspozycję mężczyzn do podejmowania pracy w zawodach wymagających wykonywania pracy fizycznej.
W kwestii równości płci na rynku pracy w Polsce pozostaje jeszcze wiele do zrobienia, jednak zachodzące zmiany są już dostrzegalne. W raporcie „Global Gender Gap Report” z 2022 roku w kategorii „Economic Participation and Opportunity” Polska uplasowała się na 74. miejscu na 156 krajów. Wskaźnik „Economic Participation and Opportunity” mierzy różnice między płciami w zakresie udziału w zatrudnieniu, wynagrodzeń, poziomu zatrudnienia w sektorze menedżerskim, a także technicznym oraz udziału kobiet w sektorze biznesowym i politycznym.
Jakim szefem jest kobieta?
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to, kto lepiej nadaje się na stanowisko szefa – kobieta czy mężczyzna i nie to jest obiektem naszego zainteresowania. Kobieta jako lider doskonale radzi sobie z wielozadaniowością i efektywnie dzieli uwagę. W przeciwieństwie do mężczyzn, dla których praca jest priorytetem, od kobiet często oczekuje się, że nie tylko osiągną sukces zawodowy, ale także zaangażują się w opiekę nad dziećmi i obowiązki domowe. Dzięki zdolności do harmonijnego łączenia życia zawodowego i prywatnego, panie potrafią lepiej planować swoje działania w trakcie dnia.
Kobieta kierownik wyróżnia się również unikalnym podejściem do zarządzania zespołem. Charakteryzuje ją wyjątkowa empatia, co ułatwia zrozumienie podwładnych i sprzyja budowaniu pozytywnych relacji w miejscu pracy. Ponadto, jej umiejętność rozwiązywania konfliktów sprawia, że zespół jest bardziej zgrany, a jego praca efektywna. Menedżerki często wdrażają styl zarządzania oparty na zaufaniu. Kobieta nie tylko doskonale zarządza obowiązkami zawodowymi, ale również wnosi do organizacji nieocenioną wartość poprzez swoją zdolność do zrównoważonego podejścia do życia. Raporty Deloitte udowadniają, że obecność kobiet w zarządach pozytywnie wpływa na wyniki finansowe firmy oraz na wzrost poziomu innowacyjności w organizacji.
Mama w pracy okiem pracodawcy
Choć stereotypy na temat pracy matek i młodych kobiet nadal istnieją, ich siła zdecydowanie słabnie. Młoda mama to najczęściej osoba świetnie zorganizowana, która jest mistrzem w planowaniu, godząc jednocześnie pracę zawodową z obowiązkami rodzinnymi. Często to również świetny specjalista w swojej dziedzinie. Rodzice to lojalni pracownicy, którym zależy na stabilizacji. I w tym punkcie spotykają się z potrzebami firm — żaden pracodawca nie chce regularnie ponosić kosztów wdrożeń i onboardingu nieustannie zmieniającej się załogi pracowniczej. Zadowoleni rodzice polecają swojego pracodawcę, jeśli czują, że ich zaangażowanie w opiekę nad dziećmi jest rozumiane i doceniane. Firmy, które stawiają na zatrudnienie matek, oferując im elastyczną organizację pracy czy możliwość zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin — zyskują pracowników, którzy odwdzięczają się wysoką lojalnością, która trwa kilkanaście lat. Jeśli zmiana pracodawcy wiązałaby się z utratą prorodzinnych benefitów czy kultury organizacyjnej, w której potrzeby matek są rozumiane, nawet wyższe wynagrodzenie nie będzie dla nich decydujące i pozostaną w firmie przyjaznej rodzinie.
Mamy mają wysokie kompetencje interpersonalne i komunikacyjne, niezbędne w pracy w zespole. Potrafią skutecznie współpracować i budować relacje z innymi członkami zespołu.
Uprawnienia pracujących mam
Czy młode mamy nadużywają swoich uprawnień, czy tylko świadomie korzystają z przywilejów, jakie im przysługują? Takie pytanie może pojawić się w głowach nie tylko pracodawców, ale również samych kobiet, które chcą być postrzegane na rynku pracy jako rzetelny pracownik. Na jakie konkretnie przywileje mogą liczyć pracujące matki?
Kodeks pracy reguluje uprawnienia kobiet w ciąży oraz pracujących mam.
- Pracodawca nie ma prawa zwolnić i prowadzić przygotowań do wypowiedzenia kobiety od momentu zajścia w ciążę do dnia porodu, a także w czasie przebywania przez nią na urlopie macierzyńskim, rodzicielskim bądź wychowawczym.
- Pracodawca nie może również nakazywać pracownicom w ciąży wykonywać pracę w godzinach nocnych, tj. między godziną 21.00 a 7.00. Ciężarna pracownica nie powinna również wykonywać obowiązków pracowniczych w godzinach nadliczbowych.
- Pracodawca nie może także delegować pracownicy w ciąży bez jej wyraźnej zgody oraz zatrudniać jej w przerywanym czasie pracy.
- Kobiety w ciąży i karmiące dziecko piersią nie mogą wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią.
- Za czas choroby przypadającej w czasie ciąży przysługuje zasiłek chorobowy w wysokości 100% podstawy zasiłku. Okres zasiłkowy wydłużony zostaje ze 182 do 270 dni.
- Pracownicy przysługuje urlop macierzyński, rodzicielki i wychowawczy.
- Pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy.
- Pracujące matki wychowujące dziecko w wieku do 14 lat mają prawo do zwolnienia od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, w ciągu roku kalendarzowego.
- Pracownica, która wychowuje dziecko do 8. roku życia, nie może pracować w porze nocnej lub w godzinach nadliczbowych, chyba że wyrazi na to zgodę. Pracodawca nie powinien także delegować takiej pracownicy do wyjazdu poza miejscowość, w której znajduje się zakład pracy.
- Pracownicy przysługuje urlop opiekuńczy w ilości 5 dni w roku kalendarzowym (bez względu na wymiar etatu danego pracownika). Urlopu udziela się na wniosek pracownika.
- Matki, nie tylko te pracujące, mogą liczyć na szereg świadczeń socjalnych z tytułu urodzenia i wychowywania dzieci takich jak 800+, becikowe, zasiłek rodzinny.
Macierzyństwo, a kariera – czy możliwe jest harmonijne połączenie?
Czy istnieje możliwość harmonijnego pogodzenia macierzyństwa z karierą zawodową? Życie układa różne, czasem nieprzewidywalne, scenariusze. Bez względu na okoliczności, macierzyństwo może absorbować znaczną część czasu i energii, co może skutkować koniecznością odłożenia powrotu do pracy lub zawieszenia długoterminowych planów. To doskonały moment na wprowadzenie zmian. Odważne decyzje i impulsy mogą skłonić nas do rozpoczęcia nowego rozdziału i otwarcia się na nowe możliwości.
Wracając do pracy, można to robić stopniowo. Wiele stanowisk nie wymaga pełnego czasu pracy biurowej ani stałej obecności w firmie. Można rozpocząć od pracy na część etatu, eksperymentować z pracą zdalną lub dostosować elastyczne godziny pracy.
Korzyści z zatrudniania kobiet
Zatrudnienie kobiet to szansa na dalszy rozwój gospodarczy. W 2020 roku straciliśmy aż 252 mld zł korzyści gospodarczych z powodu bierności opiekunów domowych. To ogromna suma, jednakże nie jest to zaskakujące, biorąc pod uwagę, że 30 proc. matek dzieci w wieku 1-9 lat nie pracuje. Zdecydowana większość z tych kobiet (94,4 proc. według badań fundacji Rodzic w Mieście) chciałaby wrócić do pracy, co mogłoby przyczynić się do zarabiania, płacenia podatków i co równie ważne, wpłacania składek na emeryturę w dłuższej perspektywie.
Niestety, większość z tych matek automatycznie przejmuje rolę opiekunki po urodzeniu dziecka. Powrót do pracy jest im utrudniany zarówno przez rynek pracy, który faworyzuje mężczyzn (nawet bezdzietne kobiety są narażone na stereotypy), jak i brak dostępu do żłobków w połowie gmin w Polsce. Karolina Bury, wiceprezeska fundacji Rodzic w Mieście, zauważa owe trudności w publikacji „Wartości płynące z zatrudniania rodziców":
Te nierówności mają istotny wpływ na aktywność zawodową Polek. Choć przyczyny są złożone, można wskazać najważniejsze z nich: patriarchalny model rodziny, w którym główny ciężar opieki spoczywa na kobietach, niewystarczający system opieki nad dziećmi do 3 lat oraz niestabilna sytuacja kobiet na rynku pracy. Mówiąc prosto, macierzyństwo i obowiązki opiekuńcze są głównym źródłem nierówności płci na rynku pracy.
Zatrudnianie matek, czyli stworzenie warunków, w których czułyby się pewnie jako pracownice, miałyby dostęp do elastycznych form zatrudnienia dostosowanych do wieku i stopnia samodzielności dzieci, może znacząco wpłynąć na poprawę sytuacji na rynku pracy. To również pozwoli kobietom na większą finansową niezależność — zarówno teraz, jako konsumentkom, jak i w przyszłości, jako emerytkom, korzystającym z oszczędzonych wcześniej składek. Międzynarodowy Dzień Kobiet obchodzony jest od 1910 roku, a jego głównym celem jest zwrócenie uwagi na rolę kobiet w życiu społecznym. Choć sytuacja pracownic jest znacznie bardziej korzystna niż 10 lat temu, jest jeszcze wiele do zrobienia w tej kwestii. Niech tegoroczne święto będzie pretekstem do refleksji na temat kobiet i ich zatrudniania oraz pomysłów na przywrócenie matek na rynek pracy.
